Op weg naar circulaire dakramen

Tekst: Ing. Frank de Groot
Beeld: VELUX Nederland

Ruw reclaimed hout bij Van Liempd.

In het rijksbrede programma ‘Nederland Circulair in 2050’ schetst het kabinet hoe we onze economie kunnen ombuigen naar een duurzaam gedreven, volledig circulaire economie in 2050. Het eerste doel is ambitieus: 50% minder verbruik van primaire grondstoffen (mineraal, fossiel en metaal) in 2030. Deze doelstelling sluit aan bij het ambitieniveau in vergelijkbare landen. Om in 2050 een volledig circulaire economie te realiseren, is op 24 januari 2017 het Grondstoffenakkoord gelanceerd met de maatschappelijke partners.
“Wij spannen ons maximaal in om circulair te denken en streven naar nul-afvalproductie”, zegt Ronald Bal. Als Business Process Manager bij VELUX Nederland zet hij zich onder meer in om circulair bouwen en maatschappelijk verantwoord ondernemen te bevorderen binnen de organisatie. “Wij willen steeds meer gebruikmaken van hernieuwbare energiebronnen. In ons productieproces zijn we bezig de fossiele brandstoffen te vervangen door duurzame energie. Met name door bioketels toe te passen die het afvalhout gebruiken om warm proceswater te produceren. Bij het inkopen van grondstoffen van externe leveranciers zorgen we ervoor dat dit duurzaam gebeurt. Op dit moment is 98% van het hout dat wordt gebruikt voor VELUX dakramen, afkomstig uit FSC- of PEFC-gecertificeerde, duurzame bosbouw. Dit betekent dat er niet meer hout wordt gekapt dan het bos kan reproduceren.”

Steeds verder verbeteren

“Wij passen in onze productielocaties een gesloten circuit toe, waarbij we uitgaan van nul-afval. In de eerste plaats beperken we de hoeveelheid afval door gevingerlast hout toe te passen, waardoor we zo veel mogelijk ruwhout kunnen gebruiken. Op dit moment wordt 97% van al het afval dat voortvloeit uit onze activiteiten, gerecycleerd of gebruikt als hernieuwbare energie. Afvalhout wordt bijvoorbeeld verkocht en gebruikt voor pluimveebedden en spaanplaten”, legt Bal uit. Maar het kan altijd beter: “Er is nog vaak sprake van downcyclen, waarbij het afval uiteindelijk uit de keten verdwijnt. Maar je wilt de keten gesloten houden. Ik noem het altijd het verschil tussen eco-efficiency en eco-effectiviteit. Om de keten gesloten te houden, moet je anders leren denken en alle bestaande processen ter discussie durven stellen. We moeten technieken opnieuw bedenken. Dat is een grote uitdaging voor het bedrijfsleven.”

Ronald Bal: “Om de circulaire keten gesloten te houden moet je anders leren denken en alle bestaande processen ter discussie durven stellen. We moeten technieken opnieuw bedenken.”

Alle VELUX dakramen worden geleverd met een grijze, aluminium buitenafwerking. Ook zijn er veel kunststof onderdelen in verwerkt. Dat lijkt niet erg milieuvriendelijk. Bal: “De aluminium afwerking verlengt de levensduur tot minimaal veertig jaar en dan hoef je de ramen aan de buitenzijde ook niet te schilderen met een milieubelastende verf. Voor de kunststof onderdelen zijn nog geen geschikte alternatieven beschikbaar.”

Hergebruikt hout

Zelfs het gebruik van nieuw hout voor de VELUX dakramen mag wat Ronald Bal betreft ter discussie staan: “Natuurlijk, FSC-gecertificeerd hout stimuleert de groei van duurzaam beheerde bossen. Maar het beste is helemaal geen bomen te kappen. Bomen zijn de longen van onze aarde en absorberen grote hoeveelheden CO2. Die kun je dus maar beter laten staan en gebruikmaken van hout uit de gebouwde omgeving. Door A. van Liempd Sloopbedrijven wordt goed en herbruikbaar hout op de juiste manier uit gebouwen verwijderd en verwerkt, zodat wij er weer een nieuw dakraam van kunnen maken. Een prachtig voorbeeld van upcyclen. Maar het laat ook zien dat je als organisatie het verschil niet alleen kunt maken.” Een circulaire economie kan volgens Bal alleen slagen als alle organisaties in de keten willen bijdragen: “In deze situatie laten de woningcorporaties Woonbedrijf en Woonstad Rotterdam hun gebouwen op een duurzame manier slopen, zorgt A. van Liempd met hun speciale manier van werken ervoor dat de materialen kunnen worden hergebruikt en zorgen wij dat er een nieuw bouwmateriaal ontstaat (aanbod). Daarnaast zorgt Woonbedrijf ervoor dat er vraag ontstaat, door het product toe te passen als onderdeel van de ambitie om binnen tien jaar volledig circulair te bouwen, te onderhouden en te slopen.”

De dakramen van reclaimed hout zijn Forest Stewardship Council (FSC) gecertificeerd als 100% Recycled. De VELUX Groep is hiermee de eerste partij in Europa die dakramen van reclaimed hout produceert. Het hout is door A. van Liempd Sloopbedrijven ontgonnen uit de gebouwde omgeving, waarna het verzaagd en voorbereid is op het productieproces van een dakraam.

Take-back-service

Momenteel streeft het van oorsprong Deense bedrijf naar een steeds verdere optimalisatie van de circulariteit. Behalve de ontwikkeling van nieuwe producten hoort hier ook het zo veel mogelijk terughalen van oude VELUX dakramen voor recycling bij. “VELUX Nederland, BMN Bouwmaterialen en SUEZ, specialist in afval- en grondstoffenmanagement, zijn daarom in mei 2018 een samenwerking gestart om VELUX dakramen terug te nemen in plaats van weg te gooien. Aannemers hebben daarmee de mogelijkheid om verouderde VELUX dakramen apart in te zamelen en zo een bijdrage te leveren aan recycling van afval in de bouw”, zegt Bal.

VELUX Nederland, BMN Bouwmaterialen en SUEZ, specialist in afval- en grondstoffenmanagement, zijn in mei 2018 een samenwerking gestart om VELUX dakramen terug te nemen in plaats van weg te gooien: de Take-back-service.

Het is voor het eerst in Nederland dat dakramen gescheiden worden ingezameld. Bij projecten waarbij minimaal circa twintig VELUX dakramen vrijkomen, plaatst het bedrijf een container en worden de dakramen afgevoerd. Bij kleinere projecten kan de aannemer of zzp’er die klant is van BMN Bouwmaterialen, het oude dakraam bij twee vestigingen afleveren. “We willen de inzameling eerst optimaliseren en dan pas het inzamelnetwerk verder uitbreiden. Bovendien gaan de tarieven van de afvalstoffenheffing steeds verder omhoog, dus dat is voor bedrijven nu nog een kostenpost. Wij streven er uiteindelijk naar dat die kosten voor de dakramen nul zijn.”

De dakramen worden na de inname gedemonteerd in een sociale werkplaats. Gezien de opbouw van VELUX dakramen kunnen ze relatief eenvoudig worden gedemonteerd. “Door de grondstoffen zoals glas, hout, aluminium en kunststof te scheiden en te hergebruiken als grondstof voor andere producten, verwachten we over de totale levenscyclus van een VELUX dakraam de CO2-uitstoot met naar schatting 28% te reduceren. Het optimum is natuurlijk dat je alle materialen weer in een nieuw dakraam kunt toepassen, zodat de kringloop gesloten blijft. Maar zover zijn we helaas nog niet. Van het vlakglas kan bijvoorbeeld gefigureerd glas worden gemaakt en 50% van het aluminium is recyclebaar. Ook het hout wordt gerecycleerd voor andere toepassingen. Op dit moment kost de verwerking van gebruikte dakramen ons zelfs geld, maar we streven naar een kostenneutrale verwerking. We hoeven er dus geen geld aan te verdienen.”

Scheiding onderdelen oude dakramen bij SUEZ.

Van bezit naar gebruik

De procesmanager schetst het ideaalbeeld dat we in de toekomst meer en meer van bezit naar gebruik gaan. Alle gebouwonderdelen blijven eigendom van de leverancier, waardoor ze ook na de gebruiksfase eenvoudig te demonteren moeten zijn. Maar dan moeten alle materialen die in een gebouw zitten, wel zijn vastgelegd. “Een mooi voorbeeld zijn de uitspraken van architect Thomas Rau, zoals ‘Ieder gebouw is een grondstoffendepot’ en ‘Opschrijven in plaats van afschrijven’. Begin 2017 richtte onder meer Rau de Madaster Foundation op om te zorgen dat er in de toekomst geen bouwafval meer is. Door ieder gebouw te voorzien van een materialenpaspoort wordt hergebruik van materialen eenvoudiger. Je kunt dan zien welke materialen in een gebouw zijn verwerkt en in welke mate ze zijn te recycleren.”

Toegevoegde waarde dakraam

Het gesprek focust zich op de circulaire economie, maar Ronald Bal maakt duidelijk dat de duurzaamheid ook in de gebruiksfase niet onbelicht mag blijven: “Een raam is de enige gebouwcomponent die een positieve energiebalans kan hebben als gevolg van de opbrengst van zonnewarmte die door het raam een gebouw binnenkomt. Onze levenscyclusanalyse laat zien dat VELUX dakramen tijdens hun levenscyclus CO2-positief kunnen zijn. Door een gebouw op een goede manier te positioneren ten opzichte van de stand van de zon kan veel energie worden bespaard. Ons GreenLighthouse is daar een mooi voorbeeld van. Ramen op het oosten kunnen zorgen voor ochtendzon, terwijl ramen op het zuiden in de winter zorgen voor veel (gratis) natuurlijk licht en warmte. Dit scheelt op de energierekening door de besparing van kunstlicht en verwarming. In de zomer kunnen de dakramen worden uitgerust met rolluiken en/of zonweringen om overhitting te voorkomen.

We brengen 90% van onze tijd door in gebouwen. Dan is een gezond binnenklimaat met voldoende daglicht heel belangrijk.

Een kantelbaar dakraam zorgt voor voldoende ventilatie en daglicht. Aangezien we gemiddeld 90% van onze tijd doorbrengen in gebouwen, hebben voldoende daglicht en een goede kwaliteit van de lucht in deze gebouwen een positieve invloed op onze gezondheid. Daarom is de aanvoer van frisse lucht en de afvoer van vervuilde binnenlucht enorm belangrijk. VELUX dakramen, lichtkoepels en lichtstraten dragen standaard al bij aan de mogelijkheden om te luchten. Maar met VELUX ACTIVE with NETATMO, een coproductie van VELUX en het Franse tech-bedrijf Netatmo, kan het dakraam geheel zelfstandig denken én handelen. Slimme sensoren monitoren de temperatuur, luchtvochtigheid en CO2-concentratie in het gebouw en instrueren het systeem om dakramen en lichtkoepels te openen of te sluiten. Dit alles zonder tussenkomst van de gebruiker. Voor nog meer gemak kan het systeem worden aangesloten op Apple’s intelligente spraakgestuurde assistent Siri® op de Apple HomeKit, het smarthome-platform van Apple. Dit zorgt niet alleen voor een optimaal binnenklimaat, maar ook voor gemak.”

Bal besluit: “De circulaire economie maakt deel uit van een bredere opgave, waarin de energietransitie en het binnencomfort ook een grote rol spelen. De toeleverende industrie staat samen met de andere bouwpartners voor een grote uitdaging.”